kruid van de maand: Helmkruid
helmkruid in de herfst

Het is herfst en dat betekent dat er in de kruidentuin weer geoogst kan worden. De tijd van blaadjes en bloemen is voorbij; nu zijn de wortels van de kruiden aan de beurt. Elk kruid heeft zijn eigen beste deel. Heeft een plant het woord "wortel" in de naam, dan kun je er van uitgaan dat de wortel het beste deel is. Denk aan smeerwortel of adderwortel.
In de herfst oogst ik de wortels van adderwortel, heemst, helmkruid en grote klis. De oogst begint, wanneer de bovengrondse delen van de plant zijn afgestorven. De plant heeft dan zijn kracht opgeslagen in de wortel. Wanneer dat precies gebeurt, verschilt van plant tot plant, van jaar tot jaar en zelfs van standplaats tot standplaats.
Helmkruid heeft in de afgelopen jaren nogal te leiden gehad onder de extreme weersomstandigheden: langdurige droogte, langdurige nattigheid, en dit jaar weer droogte. Om te zorgen dat er altijd wel ergens wat te oogsten valt, heb ik nu helmkruid geplant op verschillende plaatsen. Dat heeft duidelijk gevolgen: de helmkruidplanten in het laaggelegen deel van de tuin, zijn vroeg in het jaar uitgegroeid en nu, begin oktober, al helemaal klaar voor de winter: de bladeren zijn bruin, de stengels worden kaal. De planten die ik hoog en droog heb uitgeplant, kwamen later op gang (helmkruid houdt wel van voldoende water...) en hebben nu nog volop groene bladeren. Door het aanhoudend zachte najaarsweer zijn er zelfs planten opnieuw gaan bloeien!
Helmkruid schijnt zo te heten, omdat het bloemetje doet denken aan een Romeinse helm; zo een met een beschermflap in de nek. Het is een heel bescheiden bloemetje met een ongebruikelijke kleur: bruinrood. Toch weten veel insecten het te vinden, zodat er aan het einde van het groeiseizoen heel veel zaaddoosjes zijn. Het zaad verspreidt zich zodat ik volgend jaar vanzelf nieuwe plantjes krijg; misschien zijn er nog vogeltjes die van de zaadjes snoepen en in de staande stengels kunnen insecten overwinteren.
Vroeger werd helmkruid wel "rode munt" genoemd, omdat de vorm en stand van de bladeren lijkt op die van munt. Toch is het geen familie van de munt en het heeft ook nauwelijks geur. De smaak is intens bitter en onaangenaam.
Alleen de wortel, die dikke, vlezige knobbels vormt, verspreid een lichte, aantrekkelijke zoetige geur als je ze in plakjes snijdt. Ik laat de plakjes wortel in olie trekken gedurende drie weken. In die tijd trekken veel van de werkzame bestanddelen van de plant in de olie, terwijl tegelijkertijd het vocht uit de wortels verdampt. Daardoor is de olie uiteindelijk lang houdbaar zonder dat er conserveringsmiddelen nodig zijn.
Vanwege de knobbelvormige wortels, wordt helmkruid sinds mensenheugenis gebruikt bij aambeien. Dat zijn in feite uitgelubberde bloedvaten die op een vervelende plek zitten. Het ontstaansmechanisme is hetzelfde als bij spataderen. Vandaar dat deze helmkruidolie een bestanddeel is van mijn Kruidenolie voor de Aderen. Daar gaan verder nog adderwortel en duizendblad in; planten die rijk zijn aan looistoffen. Looistoffen helpen uitgelubberde structuren in het lichaam, weer in model te komen. Er zijn veel kruiden die voor de behandeling van spataderen gebruikt kunnen worden. Ik heb gekozen voor deze drie, omdat ze hier goed groeien. Een ander zal misschien voor andere planten kiezen en dat kan dus evengoed werken.
Overigens is helmkruid verwant aan vingerhoedskruid, dat een sterke werking heeft op het hart. Ook helmkruid kan de werking van het hart beinvloeden; een goede reden om het niet in te nemen, maar alleen uitwendig te gebruiken. Al is helmkruid gelukkig lang niet zo sterk als het vingerhoedkruid (en het kleine zusje lelietje-der-dalen).

